STAWONOGI - TCHAWKODYSZNE

OWADY (Insekta)                   nauka: entomologia

ü  najwięcej owadów żyje w strefie umiarkowanej

ü  ciało budują 3 tagmy: głowa, tułów, odwłok

ü  ciało owada okrywa chitynowy oskórek ze skleroproteinami – białka, powodujące, że oskórek jest wodoszczelny

ü  dzięki oskórkowi owady żyją na lądzie

ü  na owadziej głowie:

    ·         1 para czułków (anteny)- wyraźna segmentacja

    ·         aparat gębowy

    ·         oczy

ü  z czułkami jest związany węch, słuch, dotyk

ü  są owady które potrafią wydawać dźwięki i w związku z tym udoskonaliły słuch i posiadają narządy tympanalne (znajdujące się na odnóżach lub odwłoku), a narządy strydulacyjne są dźwiękotwórcze.

Oczy

ü  złożone z wielu tysięcy amotidiów, oko ma soczewkę (stożek krystaliczny), rogówkę i nerw wzrokowy

ü  widzenie owadów to widzenie mozaikowe, jest nieostre i nie ma wyraźnych konturów

2 typy oczu:

   ·         apozycyjne (dzienne) – poszczególne amotidia rozdziela przegroda barwnikowa i promienie mogą wchodzić tylko prostopadle

   ·         superpozycyjne (nocne) – amotidia nie są rozdzielone barierą barwnikową i promienie mogą wnikać pod różnym kątem

Aparaty gębowe

   1.       gryzący – do pokarmu stałego, dysponuje nim większość owadów, są w nim silne żuwaczki i szczęki np. chrabąszcz, stonka, biedronka, larwy motyli

   2.       gryząco – liżący – do pokarmu stałego i płynnego, mają żuwaczki i języczek np. pszczoła, osa

   3.       ssący – długa ssawka (trąbka), do nektaru np. dorosłe motyle

   4.       kłująco – ssący – pęczek sztylecików do przecięcia tkanek, rurka (rynienka), np. komarzyce – ssą krew, komary – soki roślin, mucha tse- tse, mszyce, wszy, pchły

   5.       liżący – duży rozpłaszczony język np. mucha domowa

głaszczki – występują we wszystkich typach, odbierają smak, oczyszczają

Tułów owadów

   ·         2 pary skrzydeł

   ·         3 pary odnóży

ü  owady dzielimy na bezskrzydłe i uskrzydlone

   ·         bezskrzydłe – bardzo prymitywne, które w toku ewolucji nie posiadły skrzydeł

   ·         uskrzydlone – przodkowie mieli skrzydła

Skrzydła

ü  owady ,mają zwykle 2 pary skrzydeł, czasem są zredukowane całkowicie, a czasem zachowała się pierwsza para np. muchówki, czyli dwuskrzydłe, mają 1 parę skrzydeł, a 2 zredukowana do przezmianek

ü  u chrząszczy 1 para uległa silnej chitynizacji i stanowi pokrywy ochronne, a 2 para służy do lotu

ü  łuskoskrzydłe (motyle) – mają błonkowate skrzydła pokryte barwnymi łuskami  

ü  skrzydła są tylko na 2 i 3 segmencie, a odnóża na każdym

2 kierunki rozwoju skrzydeł

I kierunek – owady mające 2 pary identycznych skrzydeł i są prymitywne np. ważki

II kierunek – coraz mniej żyłek w skrzydłach , ale żyłki są grubsze i mocniejsze

Gęstość ruchu skrzydeł zależy od mięsni poprzecznie prążkowanych. U owadów są one doskonale rozwinięte

Komar – 2200/sek.

Chrząszcze – 250 – 400/sek.

Odnóża

ü  na każdym segmencie jest 1 para odnóży

   

Typy odnóży

    ·         kroczne – najczęstsze, na stopie są przylgi i pazurki dzięki którym mogą chodzić po suficie, ścianach

    ·         skoczne – dobrze rozwinięte udo np. pchła, konik polny, świerszcz

    ·         pływne – występują u pływaka żółtobrzeżka, wioślaka

    ·         grzebnę – służąco grzebania korytarzy, elementem grzebnym jest goleń , np. turkuć podjadek

    ·         chwytne (czepne) – stopa przekształcona w narząd czepny, np. modliszka, płoszczyca, wesz

Pszczoły przynoszą pyłek na 3 parze nóg, mają grzebyczek i piętkę, a na końcu szczoteczkę

Pokładełka – zredukowane odnóża odwłokowe służą do regularnego składania jaj

Układ oddechowy

ü  owady są tchawkodyszne, do wymiany gazowej służy system tchawek

tchawki – chitynowe rurki które są wytworem powłok ciała, rozpoczynają się w odwłoku pniami tchawkowymi (workami powietrznymi)

Do grubych pni tchawkowych powietrze wnika przetchlinkami po bokach odwłoka (na odwłoku jest kilka par przetchlinek). Aby doszło do wymiany gazowej odwłok kurczy się. tchawki rozgałęziają się na coraz cieńsze i w tej formie docierająco wszystkich części ciała owada.

tracheole – najcięższe pęcherzyki, wymiana gazowa zachodzi między nimi, a komórkami ciała

ü  u owadów układ oddechowy to jednocześnie transporter gazów, a w każdym innym przypadku tym transporterem jest krew

Układ krwionośny

ü  u owadów funkcje krwi pełni hemolimfa (bezbarwny płyn mieszający się z płynami ustrojowymi) transportuje pokarm, reguluje metabolity, reguluje gospodarkę wodną.

ü  układ otwarty

ü  serce złożone z wielu komór, są w nim ostie – pory przez które krew wnika do jamy serca i tłoczona jest ku przodowi

Układ nerwowy

ü  tworzą go zwoje nad i podprzełykowy połączone obrączką

ü  zwój nadprzełykowy szczególnie duży nazywany mózgiem: kresomózgowie, śródmózgowie, móżdżek

ü  po stronie brzusznej biegnie brzuszny łańcuszek nerwowy

Układ wydalniczy

ü  cewki Malpighiego – liczne, rurkowate wyrostki na środku jelita środkowego, wystawione do jamy ciała, zbierają z jamy ciała szkodliwe metabolity i przekazują je do jelita

ü  wydaliną jest kwas moczowy, są urykoteliczne

Układ pokarmowy

otwór gębowy -->gardziel-->przełyk-->wole-->uchyłki jelita-->jelito zakończone otworem odbytowym

ü  za żołądkiem ślepe uchyłki, aby zwiększyć powierzchnie chłonną jelita

Rozmnażanie

ü  rozdzielnopłciowe, zapłodnienie wewnętrzne

ü  rozwój złożony (u bezskrzydłych prosty - epimetabolia)

ü  wyraźny dymorfizm płciowy preferujący płeć żeńską

Dwa typy metamorfozy (przeobrażenia)

   1.       niezupełna hemimetaboliczna – owady prymitywniejsze: ważki, wszy, wszoły

Z jaja zapłodnionego rozwija się larwa podobna do formy imago (dorosły osobnik) jest mniejsza, bez skrzydeł i niezdeterminowana płciowo. Larwa kilka razy linieje tj. zrzuca oskórek, aby mogła rosnąć.

jajo-->larwa-->imago

   2.       zupełna holometaboliczna – larwy nie podobne do imago, różnią się od imago ilością nóg, aparatem gębowym

   ·         czerw – larwa błonkoskrzydłych i muchówek

   ·         gąsienica – larwa motyli, 7 par nóg

   ·         pędrak – larwa chrząszczy

jajo-->larwa-->poczwarka-->imago

poczwarka – stan anabiozy (życia utajonego) w życiu owada, larwy otaczają się kokonem, nie pobierają pokarmu, nie poruszają się, kokon powstaje z wydzieliny własnych gruczołów np. jedwabnik morwowy lub wykorzystują suchy liść, źdźbło trawy, piasek.

ü  poczwarki osy i komara nie wchodzą w stan anabiozy

ü  w czasie anabiozy larwa odżywia się tkankami narządami odrzucanymi, a narządy i tkanki w postaci dorosłej powstają z płytek imaginalnych – zespoły komórek z góry przewidziane na dane narządy i tkanki

ü  przeobrażeniem u owadów kierują hormony: hormony juwenilne i ekdyzon

Mechanizmy obronne owadów:

mimetyzm – upodobnienie się kształtem i barwą do otoczenia np. liściec, patyczak

mimikra – upodobnienie się do innego zwierzęcia niebezpiecznego np. muchówki upodobniają się do os; liczne motyle upodobniają się do szerszeni

Biologia owadów

ü  występują w każdym łańcuchu troficznym

Polimorfizm – w obrębie gatunku występują więcej niż 2 formy rozwojowe, owady społeczne np.

   ·         pszczoły: królowa, trutnie, robotnice (sprzątaczka àpiastunkaàzbieraczka)

   ·         mrówki: królowa, samce, robotnice

   ·         termity

WIJE

ü  są to stawonogi tchawkodyszne

ü  ich anatomia jest jak owadów

Różnice:

ü  wyraźnie segmentowane

ü  mają dużo odnóży:

   ·         dwuparce – 2 pary nóg na każdym segmencie np. krocionogi

   ·         pareczniki – 1 para nóg na każdym segmencie np. wij drewnik, skolopendra (jadowita)

ü  oczy proste

ü  aparat gębowy zawsze typu gryzącego, bo są drapieżne lub roślinożerne

ü  zbudowane z 2 tagm: głowy i korpusu

ü  są rozdzielnopłciowe, zapłodnienie zewnętrzne rozwój prosty