BUDOWA KOMÓRKI (jądro komórkowe, wakuole)

JĄDRO KOMÓRKOWE

Komórka eukariotyczna generalnie zawiera jedno jądro, więcej jąder jest w komórczakach np. grzyby, pleśniaki,  mięśnie poprzecznie prążkowane; dwa jądra są u orzęsków (mikro i makro nukleus) oraz u grzybów (grzybnia dikariotyczna); w niektórych komórkach eukariotycznych nie ma jądra np. erytrocyty ssaków i ludzi (nie mają również mitochondriów), rurki sitowe u roślin tracą jądro podczas różnicowania.

Genofor – pełni funkcje jądra w komórce prokariotycznej.

Wielkość jąder jest różnorodna, największe to te w komórkach merystema tycznych (twórczych) u roślin.

Jądro otacza kariolemma, podwójna błona która jest porowata, pory umożliwiają wymianę substancji między jądrem komórkowym, a innymi elementami komórki.

Na błonie są rybosomy 80s, bo zewnętrzna błona jest elementem szorstkiego retikulum.

Jądro wypełnia kariolimfa, czyli sok składający się z wody, kwaśnych białek i małej ilości lipidów.

Jąderko jest tworem nie obłonionym, może być od 1 do 3 jąderek, składa się z białek, RNA i w małej ilości z DNA. Odpowiada za syntezę kwasów RNA i tworzenie podjednostek rybosomów.

Chromatyna jest najważniejsza w jądrze, zbudowana z histonowych białek (o charakterze zasadowym) oraz DNA.

W chromatynie występuje 5 rodzajów histonów: H₁, H_2A, H_2B­, H₃, H_4.

   H_2A, H_2B­, H₃, H₄ tworzą oktamery białkowe, na oktamery nawijają się niepełne 2 skręty DNA i taka jednostka nazywa się nukleosom.

Nukleosom to podstawowa jednostka chromatyny. Pomiędzy nukleosom wbudowują się cząsteczki histonu H₁ jako stabilizatory, w ten sposób cała nić DNA nawija się ja kolejne nukleosomy.  

W takiej formie chromatyna występuje w jądrze, gdy komórki się nie dzielą, a gdy przystępuje do podziału z chromatyny tworzą się chromosomy.

Fibrylla chromatynowa (nić chromatynowa) – jest to jedna bardzo długa cząsteczka DNA.

Chromosomy powstają w procesie kondensacji. Nić chromatynowa zwija się bardzo ciasno i tworzy solenoid, solenoid następnie tworzy pętle, są to pętle solenoidu tzw. domeny. Domeny tworzą chromatydę, a z 2 chromatyd powstaje chromosom.

Liczba chromosomów które wykształcają się z chromatyny jest stała dla gatunku.

   ·         Zdrowy człowiek 23 pary = 46

   ·         Ziemniak 23 pary = 46

   ·         Muszka owocowa 4 pary = 8

   ·         Kaczka 40 par = 80

Liczba chromosomów nie decyduje o poziomie ewolucyjnego rozwoju gatunku. Liczba chromosomów nigdy nie przekracza 100 par = 200.

Kinetochor – miejsce, gdzie do chromosomu przyczepia się wrzeciono kariokinetyczne podczas podziału komórki, trzyma razem chromatydy.     

W chromosomie są 2 cząsteczki DNA, a w jednej chromatydzie jest 1 cząsteczka DNA. 

W jądrze są 2 typy chromatyny:

Euchromatyna – chromatyna luźniejsza; aktywniejsza, mniej skondensowana, zapewnia dziedziczenie cech .

Heterochromatyna –bardziej skondensowana i mniej aktywna w procesach dziedziczenia.

WAKUOLE (wodniczki)

Wodniczki, czyli wakuole występują we wszystkich komórkach eukariotycznych.

   ·         Wodniczka – w odniesieniu do komórki zwierzęcej

   ·         Wakuola – w odniesieniu do komórki roślinnej

W komórce zwierzęcej wodniczki są drobniejsze i liczniejsze, pełnią zadania trawienne (pokarmowe) i wydalnicze, czyli tętniące.

W komórce roślinnej wakuola jest miejscem na wszystkie wydaliny, czyli śmietnikiem komórki. W młodych komórkach roślinnych są liczne drobne wakuole, a w dorosłych jedna duża centralnie położona wakuola.   

Na wakuoli jest jedna błona – tonoplast.

Wakuole wypełnia sok komórkowy, którego głównym składnikiem jest H₂O i stanowi około 80% oraz:

Substancje rozpuszczalne w wodzie, czyli płynne:

    ·         Węglowodany (glukoza, fruktoza, sacharoza)

    ·         Kwasy organiczne (szczawiowy, jabłkowy, cytrynowy)

    ·         Alkaloidy (nikotyna w tytoniu, teina w herbacie i kawie, kofeina w kawie, opium maku)

    ·         Glikozydy (substancje zawierające azot o gorzkim smaku; używane w lecznictwie podobnie jak alkaloidy np. digitalina z naparstnicy przy leczeniu chorób serca. Są też glikozydy barwne: antocyjaniny, flawony i azuleny).

Flawony – mają barwę żółtą np. sok pomarańczowy

Azuleny – mają barwę zieloną, występują w wakuolach rumianku.

Antocyjany – mają barwę od niebieskiej do czerwonej w zależności od pH środowiska, wykorzystywane są więc jako wskaźniki chemiczne, bo w środowisku kwaśnym są czerwone, w zasadowym niebieskie, a w obojętnym fiołkowe; występują w komórkach buraka ćwikłowego, czerwonej kapusty, płatkach kwiatów (czerwonych, niebieskich i fioletowych).

    ·         Substancje śluzowe

    ·         Sok mleczny

    ·         Żywica

Substancje nierozpuszczalne w wodzie: 

    ·         Szczawian wapnia (druzy, rafidy, pojedyncze kryształy)

   ·         Węglan wapnia (tworzy regularne kryształy)

   ·         Krzemionka w postaci piasku

   ·         Ziarna białka zapasowego tzw. ziarna aleuronowe