WITAMINY

Witaminy – związki chemiczne z różnych grup konieczne do prawidłowego metabolizmu w ilościach niewielkich i takie których organizm nie potrafi sam syntetyzować (egzogenne).

Konieczne do właściwego metabolizmu, bo wchodzą w skład enzymów, są grupami prostetycznymi lub koenzymami.

Są potrzebne w ilościach niewielkich, dobowe zapotrzebowanie mierzymy w mg

Najmniejsze zapotrzebowanie – Wit. D - 0,02 mg/d

Największe zapotrzebowanie – Wit. C – 70 -100 mg/d

Witamina jest pojęciem względnym, bo to co jest witaminą dla jednego nie musi być witaminą dla drugiego organizmu np. Wit. C dla człowieka, świnki morskiej, a dla szczura nie jest to witamina, bo potrafią same ją syntetyzować.

Wyjątki:

Wit. A – nie występuje w postaci gotowej, a występuje w postaci prowitaminy – karoten. W komórkach wątroby i błonie śluzowej jelita karoten przekształcany jest w witaminę A.

Wit. D – może być tworzona w organizmie z pochodnej cholesterolu która nazywa się ergosterol. Powstaje w dolnych partiach naskórka. Warunkiem jej powstawania jest obecność promieni UV, dlatego niezbędne jest przebywanie na świerzym powietrzu. 

Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach:
Witaminy	Rola w organizmie	Źródła	Skurki niedoboru (awitaminozy)
Witamina A (retinol, akseroftol) (2mg)	Jedną z funkcji biochemicznych jest współtworzenie rodopsyny- substancji niezbędnej do utrzymania pobudliwości komórek zmysłowych siatkówki oka. Organizm człowieka potrafi produkować witaminę A z karotenoidów.	Wątroba, jaja, masło, mleko, tran, warzywa i jarzyny zawierające karotenoidy (marchew, pomidory)	·         Ślepota zmierzchowa (kurza ślepota)      ·         Zanikanie nabłonków i łuszczenie się skóry      ·         Nadmiar jest szkodliwy, prowadzi do zmian zabarwienia skóry, wypadania włosów
Witamina D (kalcyferol) (0,02mg)	Wpływa na gospodarkę wapniową (wzmaga wchłanianie wapnia w jelitach). Jest niezbędna do normalnego wzrostu kośćca.	Wątroba, mleko pełne, jaja, drożdże, masło, tran	·         U dzieci krzywica (deformacja kości)      ·         U dorosłych rozmiękczenie kości, może powodować osteoporozę
Witamina E (tokoferol) (20mg)	Jej podstawową funkcją jest prawdopodobnie hamowanie utleniania lipidów ustrojowych (głównie z błon komórkowych) i witaminy A.	Oleje roślinne (sojowy, słonecznikowy), orzechy, kiełki pszenicy, wątroba, jaja	·         Osłabienie mięśni      ·         Obniżenie płodności
Witamina K (filochinon) (1mg)	Ważna w krzepnięciu krwi (w komórkach wątroby niezbędna do wytwarzania protrombiny – białkowego czynnika uczestniczącego w krzepnięciu krwi).	Jarzyny (zwłaszcza kapusta i kalafior), wątroba, olej sojowy, bakterie flory jelitowe	·         Wydłużenie czasu krzepnięcia krwi      ·         Podatność na krwotoki

Witaminy rozpuszczalne w wodzie:
Witaminy	Rola w organizmie	Źródła	Skurki niedoboru (awitaminozy)
Witamina B1 (tiamina, aneuryna) (1,5mg)	Jest elementem enzymów utleniających węglowodany oraz aminokwasy.	Wątroba, mięso, drożdże, nieoczyszczone ziarna zbóż	·         Choroba beri- beri (bóle rak i nóg, drżenie i osłabienie mięśni, niewydolność układu krążenia)
Witamina PP (niacyna, kwas nikotynowy) (20mg)	Jest elementem ważnych koenzymów: NAD+ i NADP+ współtworzących niektóre enzymy przeprowadzające reakcje utleniania lub redukcji w komórkach.	Wątroba, sery, jaja, pełne mleko, niektóre warzywa	·         Niedobór jest rzadko stwierdzany      ·         Uczucie zmęczenia, depresje i zaburzenia pamięci
Witamina B2 (ryboflawina) (1,7mg)	Spełnia rolę podobną do witaminy PP – jest składnikiem koenzymu FAD enzymu utleniającego związki organiczne w komórkach.	Wątroba, sery, jaja, pełne mleko, niektóre warzywa	·         Zapalenie skóry i pękanie kącików ust      ·         Przy znacznych niedoborach- obniżenie sprawności umysłowej
Witamina B6 (pirydoksyna) (2mg)	Jej pochodna jest koenzymem enzymów przetwarzających aminokwasy.	Wątroba, mięso, jaja, warzywa, banany, rośliny strączkowe	·         Niedobór jest rzadko stwierdzany      ·         Stany zapalne skóry, nadmierna pobudliwość
Witamina B11 (kwas foliowy)  (0,3-0,4mg)­	Współtworzy niebiałkowy składnik enzymów niezbędnych w biosyntezie nukleotydów wchodzących w skład DNA.	Bakterie floty jelitowej, nieoczyszczone ziarna zbóż, drożdże, jarzyny liściaste	·         Zakłócenie procesu krwiotwórczego, prowadzącego do anemii      ·         Niedobór u kobiet w ciąży zwiększa ryzyko wad cewy nerwowej płodu
Witamina B12 (kobalamina, gdyż zawiera kobalt) (5mg)	Współtworzy niebiałkowy składnik między innymi enzymów przetwarzających zasady azotowe (wpływa więc pośrednio no syntezę kwasów nukleinowych)	Bakterie flory jelitowej, wątroba, jaja	·         Anemia złośliwa na skutek zahamowania produkcji krwinek czerwonych
Witamina C (kwas askorbinowy) (70-100mg)	Bardzo ważna witamina o rozległym działaniu. Między innymi niezbędna jest w syntezie kolagenu, tworzeniu istoty podstawowej kości i zębów, a także we wchłanianiu żelaza i wzmacnianiu mechanizmów odpornościowych. Witamina C szybko ulega rozłożeniu w wysokich temperaturach (w potrawach smażonych i gotowanych).	Świeże owoce (cytrusowe, truskawki, czarna porzeczka, aronia, pomidor)	·         Niewielki deficyt obniża odporność na przeziębienia      ·         Choroba szkorbut (krwawienie dziąseł, wypadanie zębów, obniżona odporność, nieprawidłowe zrastanie się kości, powolne gojenie się ran)
Witamina H (biotyna)	Wpływa na właściwy stan skóry i włosów, chroni przed łojotokiem, zapaleniem skóry i wypadaniem włosów	Ziemniaki, marchew, wątroba, jaja ptaków, drożdże, mięso	·         Zmiany skórne, wypadanie włosów, zatrzymanie wzrostu
Kwas pantotenowy	Wpływa na przemiany węglowodanów i tłuszczów, składnik koenzymu A	Powszechnie w pokarmach roślinnych i zwierzęcych	·         Zaburzenia żołądkowo – jelitowe, uszkodzenie nadnerczy

Wit. B₁ – pierwsza odkryta Witamina, wynalazł ją polak Kazimierz Funk – wprowadził pojęcie witamina, a vita – życie, czyli witaminy warunkują życie. 

Awitaminoza – stany chorobowe spowodowane całkowitym brakiem witaminy np. choroba beri – beri, przy niedoborze Wit. B_1, brak Wit. B₁₂ – anemia złośliwa, brak Wit. A – kurza ślepota.

Hipowitaminoza – stany chorobowe spowodowane niedoborem witamin, kiedy niedobór jest krótkotrwały.

Hiperwitaminoza – stany chorobowe spowodowane nadmiarem witamin. Odnosi się tylko do rozpuszczalnych w tłuszczach, bo nadmiar witamin rozpuszczalnych w wodzie spływa z moczem.

Hiperwitaminozy mają zwykle efekt zewnętrzny podobny do awitaminozy.

Nie stwierdzono, by witaminy przyswajane w codziennej diecie spowodowały nadmiar.