SKÓRA

Funkcje skóry:

    a)      Jest termoregulatorem (gruczoły potowe, włosy, mięsień przy włosowy, tkanka łączna podskórna)

    b)      Wymiana gazowa (z 2m² skóry mała część bierze w niej udział)

    c)       Ochronna (przed drobnoustrojami chorobotwórczymi – wirus wścieklizny, laseczka tężca, przed urazem mechanicznym)

    d)      Chroni przed utratą wody

    e)      Chroni przed szkodliwym promieniowaniem

    f)       Miejsce odbierania bodźców

    g)      Miejsce ważnych syntez chemicznych (witamina D, melanina)

Ludzka skóra jest 3 warstwowa, bo tworzą ją:

Naskórek – nabłonek płaski rogowaciejący

Rogowacieją (obumierają i systematycznie się złuszczają) warstwy górne, a warstwy dolne to warstwy twórcze których komórki ciągle się dzielą.

Wytworami  rogowaciejącego naskórka u człowieka są paznokcie i włosy.

Paznokcie – rogowe płytki powstające dla ochrony delikatnych opuszków palców.

Włos – część włosa w skórze to korzeń, a nad skórą łodyga; korzeń zakończony jest cebulką włosową, do niej wnika brodawka – w niej są nerwy i naczynia krwionośne. Każdy włos jest 2 warstwowy:

Każdy włos posiada własny mięsień przy włosowy niezależny od naszej woli (gdy jest zimno lub wystraszymy się stawiają włos w pozycji pionowej).

Żywa warstwa naskórka tworzy gruczoły: łojowe, potowe, wonne i mleczne.

·         Gruczoły wonne – tworzą substancje o charakterze feromonów.

·         Gruczoły mleczne – przekształcone gruczoły potowe; cewkowo – pęcherzykowe; apokrynowe; produkują mleko. Skład mleka: laktoza, wapń, białko kazeina, witaminy A, B, C, D, woda.

·         Gruczoły potowe – cewkowe merokrynowe; wydzieliną jest pot wyprowadzany na powierzchnie skóry. Skład potu: woda, NaCl, mocznik, amoniak i kwas moczowy. Pot parując ze skóry obniża temperaturę ciała. Gruczoły potowe wspomagają narządy wydalnicze.

·         Gruczoły łojowe – pęcherzykowe, holokrynowe; wydzielają łój do torebek włosowych, a w skład łoju wchodzą: kwasy tłuszczowe, cholesterol i woski. Nawilżają i natłuszczają włosy i skórę.

Jest miejscem syntez – witaminy D z ergosterolu i barwnika skóry- melaniny.

Skóra właściwa

Jest tkanką łączną – są w niej liczne włókna kolagenowe. Jest ukrwiona i unaczyniona w odróżnieniu od naskórka. W niej mieszczą się włosy, gruczoły, mięśnie gładkie.

Dreszcze – ich celem jest podwyższenie temperatury ciała.

W skórze właściwej mieszczą się receptory skórne: 

 - receptory zimna – ciałka Krauzego

- receptory ciepła – ciałka Rufiniego

- receptory dotyku -  ciałka Merkla i Meisnera

- receptory ucisku – ciałka Paciniego

Warstwa podskórna – tkanka łączna tłuszczowa, może mieć charakter skupień komórek tłuszczowych.

- ma funkcje magazynującą i termoregulacyjną.

Człowiek jest organizmem stałocieplnym. Ośrodki termoregulacji są w międzymózgowiu w podwzgórzu.

Linie papilarne – zawirowania tkanki łącznej skóry właściwej; pokryte naskórkiem; każdy człowiek ma inne i jest to cecha osobnicza. 

UKŁAD DOKREWNY

Jest to drugi układ koordynujący organizm.

Zbudowany jest z gruczołów, mówimy o nich dokrewne, endokrynowe (wydzielania wewnętrznego)

Wśród gruczołów dokrewnych są gruczoły podwójnego wydzielania: trzustka i gonady.

Gruczoły dokrewne zbudowane są z komórek które nastawione są na syntezę jakiejś wydzieliny:

·         Komórki wydzielające hormony peptydowe mają rozbudowaną siateczkę śródplazmatyczną szorstką i dużo rybosomów.

·         Komórki wydzielające hormony sterydowe mają rozbudowaną siateczkę śródplazmatyczną gładką.

Hormony tkankowe – wydzielane przez inne tkanki i narządy niż gruczoły dokrewne.

    1.       Gastryna:

·         pobudza komórki ściany żołądka do wydzielania pepsynogenu i z komórek okładzinowych wydzielenia kwasu solnego

·         podrażnia błonę śluzową żołądka i powoduje owrzodzenia

·         nadprodukcja gastryny prowadzi do nadkwasowości soku żołądkowego

·         nasila skurcze mięśni gładkich żołądka, jelita i pęcherzyka żółciowego

    2.       Enterogastron:

·         wydziela się, gdy pokarm wnika do dwunastnicy

·         jest antagonistą gastryny

·         hamuje wydzielanie soku żołądkowego

·         wydzielany przez śluzówkę dwunastnicy

·         hamuje perystaltykę żołądka

    3.       Sekretyna:

·         hormon regulujący pracę układu pokarmowego

·         wydzielany przez śluzówkę dwunastnicy

·         potęguje działanie cholecystokininy

·         zmniejsza wydzielanie kwasu solnego i gastryny

·         pobudza wydzielanie soku trzustkowego i jelitowego

·         hamuje skurcze żołądka i wzmaga napięcie zwieracza odźwiernika

    4.       Cholecystokinina:

·         działa na pęcherzyk żółciowy, wywołująć skurcze jego mięśniówki i wydzielanie żółci

·         pobudza trzustkę do wydzielania soku trzustkowego

    5.       Serotonina:

·         wytwarzana w płytkach krwi

·         powoduje zwężanie naczyń krwionośnych, przyczyniając się do hamowania krwawienia po zranieniu

·         w błonie śluzowej jelita pobudza perystaltykę jelit

·         w ośrodkowym układzie nerwowym działa, jako neuroprzekaźnik pobudzający

    6.       Erytropoetyna:

·         tworzona w nerkach

·         przyśpiesza powstawanie erutrocytów i powoduje, że są większe przy udziale witaminy B₁₂

·         pobudza enteropoezę w warunkach niedotlenienia nerek

    7.       Histamina:

·         powstaje w różnych narządach i tkankach

·         wpływa na zmiany ciśnienia krwi, które zwykle podwyższa

·         jest pośrednikiem w powstawaniu stanów zapalnych i reakcji uczuleniowych

·         pobudza wydzielanie kwasu solnego przez komórki okładzinowe ściany żołądka

·         rozszerza naczynia krwionośne

    8.       Prostoglandyny:

·         hormony sterydowe i pochodne nienasyconych kwasów tłuszczowych

·         powstają w komórkach całego organizmu w wyniku pobudzenia nerwowego lub hormonalnego oraz działania leków, głównie w skórze i płucach

·         ich działanie trwa krótko i działa wokół miejsca powstawania

·         zmniejszają resorpcję zwrotną wody i Na⁺ z moczu pierwotnego

·         hamują wydzielanie kwasu solnego i enzymów przez komórki ściany żołądka

·         pobudzają skurcze mięśni gładkich, przewodu pokarmowego i macicy (w czasie porodu)

Gruczoły dokrewne wydzielają hormony bezpośrednio do krwi i krew je transportuje, a wnika tylko do tej komórki która go rozpoznaje i posiada dla niego właściwy receptor.

Hormony sterydowe

Znakiem rozpoznawczym komórek do których wnikają hormony sterydowe jest umieszczenie receptora w cytoplazmie. Dzieje się tak, bo sterydy to małe cząsteczki które łatwo przenikają przez błonę białkowo – lipidową. W cytoplazmie komórki hormon łączy się z receptorem i powstaje kompleks hormon – receptor. Kompleks wnika do jądra i uruchamia ekspresję jakiegoś genu (ekspresja genu – ujawnienie jakiegoś genu (synteza jakiegoś białka)).

- hormony płciowe męskie (testosteron) i żeńskie (estrogen i progesteron) – prostoglandy.

- hormony kory nadnerczy (aldosteron i inne mineralokortykoidy, kortyzol i inne glikokortykoidy)

Hormony peptydowe i pochodne aminokwasów.

Dla nich receptor znajduje się w błonie komórkowej. Peptydy to cząsteczki duże nie przenikające przez błony białkowo – lipidowe wobec tego hormon jest już rozpoznawany  w błonie komórkowej i powstaje kompleks hormon – receptor. Kompleks zostaje wprowadzony do cytoplazmy. W tym przypadku kompleks nie wnika do jądra, a uruchamia ciąg reakcji cytoplazmatycznych (metabolicznych).

- hormony przysadki mózgowej – LH (luteinizujący), FSH (folikulotropowy), PRL (prolaktyna), GH (somatotropina, hormon wzroku), ACTH (adenokortykotropina), TSH (treatropina), MSH (melanotropina) – płat przedni

Płat tylny przysadki nie wydziela hormonów, a gromadzi ADH antydiuretyczny (wozopresyne) i OT – oksytocyna.

- hormony trzustki – insulina i glukagon

- hormony rdzenia nadnerczy – adrenalina i noradrenalina

- hormony tarczycy – tyroksyna i trójjodotyronina

Poziom hormonów we krwi jest regulowany na 3 sposoby: 

    1.       Pobudzanie nerwowe – dotyczy rdzenia nadnerczy; pobudzony jest drogą nerwową przez podwzgórze, bo hormony tego gruczołu muszą szybko znaleźć się we krwi.

    2.       Regulacja metaboliczna – polega na tym, że wysoki poziom jakiegoś hormonu pobudza określone przemiany metaboliczne, a wysokie tempo tych przemian uruchamia wydzielanie hormonu o działaniu przeciwstawnym np. insulina - glukagon; kalcytonina – parathormon.

    3.       Regulacja przez kierowniczą rolę przysadki mózgowej

Homeostaza – zdolność do utrzymania równowagi w każdym układzie i każdym narządzie, nie tylko równowagi chemicznej. 

UKŁAD NERWOWY

Układ nerwowy scala i łączy wszystkie inne układy.

Na układ nerwowy składają się układ autonomiczny i układ somatyczny.

Somatyczny układ nerwowy decyduje o naszym funkcjonowaniu.

Ośrodkowy układ nerwowy stanowią mózgowie i rdzeń kręgowy.

Mózgowie dzieli się na:

·         Mózg – kresomózgowie i międzymózgowie

·         Pień mózgu – śródmózgowie, móżdżek, most, rdzeń przedłużony

Kresomózgowie – I część mózgu, składa się z 2 półkul połączonych spoidłem wielkim. W kresomózgowiu wyróżniamy istotę białą (wewnątrz) i istotę szarą (zewnątrz).

·         Istota szara – perikariony z dendrytami, bo komórki nerwowe są szare.

·         Istota biała – oksony (neurocyty), a jest to istota biała, bo biały kolor nadają im osłonki na ich powierzchni.

W rdzeniu kręgowym układ tych 2 substancji jest odwrotny: istota szara jest wewnątrz, a istota biała zewnątrz. Istota szara układa się w rdzeniu kręgowym w formę litery H lub motyla, a wokół są wypustki

Powierzchnia mózgu pokryta jest korą mózgową która jest pofałdowana i mieszczą się w niej 4 płaty:

Płaty mieszczą w sobie ważne ośrodki mózgowe:

·         Płat czołowy

- ośrodki ruchowe np. pisarski ręki, ruchowy mowy

- ośrodki kojarzeniowe

- ośrodki węchowe

·         Płaty skroniowe

- ośrodki słuchu

·         Płat ciemieniowy

- ośrodki czuciowe

·         Płat potyliczny

- ośrodki wzroku

- ośrodki wzrokowe mowy

·         Na styku płatów ciemieniowego, skroniowych i potylicznego mieści się nadrzędny ośrodek mowy w związku z tym jego uszkodzenie powoduje, że wszystkie inne ośrodki związane z mową stają się nie potrzebne.

Międzymózgowie – składają się na nią wzgórze, podwzgórze, przysadka i szyszynka. Kieruje funkcjami wegetatywnymi.

Podwzgórze – zawiera ośrodki głodu, sytości, pragnienia, rozrodczy, termoregulacyjny.

Przysadka mózgowa – podlegają jej liczne gruczoły dokrewne

Szyszynka – zawiera ośrodki dojrzewania płciowego, tworzy melatoninę.

Pień mózgu:

·         Śródmózgowie  -mała część pnia mózgu – mieszczą się w nim ośrodki odruchów ocznych. Śródmózgowie to splot nerwów doprowadzających do mózgu i odprowadzających.

·         Móżdżek – składa się z 2 półkul, pokryty jest kora móżdżku. Móżdżek zawiera ośrodki koordynacji, równowagi i napięcia mięśniowego.

·         Most – ważna część, bo krzyżują się w nim nerwy prawej i lewej półkuli mózgu. Nazywany jest mostem Warola. W tej części nerwy przechodzą z prawej strony na lewą.

·         Rdzeń przedłużony (zamózgowie)  - siedlisko ośrodków które kierują pracą ważnych narządów wewnętrznych np. oddechowy, pracy serca, wymiotów, naczynioruchowy.

Rdzeń przedłużony bez wyraźnej granicy przechodzi w rdzeń kręgowy.

Rdzeń kręgowy – odchodzą od niego nerwy które unerwiają tułów i kończyny. Istota szara tworzy literę H lub motyla. W rdzeniu kręgowym mieszczą się ośrodki odruchów.

Układ obwodowy

·         Rozrzucone w całym organizmie zwoje nerwowe

Zwoje nerwowe – skupiska ciała komórek nerwowych poza ośrodkowym układem nerwowym. Takie sama skupienia ciała komórek nerwowych w mózgu i rdzeniu kręgowym to ośrodki nerwowe.

·         Nerwy czaszkowe i mózgowe

Nerw – skupisko aksonów otoczone dla ochrony tkanką łączną.

Nerwów mózgowych jest 12 par obsługują głowę i szyję. W śród nich wyróżniamy: czuciowe, ruchowe i mieszane.

Czuciowe – doprowadzają impuls nerwowy od receptora do mózgu: 1 para – nerwy węchowe; 2 para – nerwy wzrokowe; 8 para – nerwy słuchowe.

Ruchowe – przewodzą impulsy od mózgu do efektora np. 3 para – nerw okoruchowy; 7 para – nerw twarzowy

Nerwy mieszane – przewodzą impulsy od mózgu i do mózgu np. 1- para – nerwy błędne (jedyny nerw który unerwia narządy wewnętrzne)

Nerwów rdzeniowych jest 31 par. Unerwiają tułów i kończyny. Wszystkie nerwy rdzeniowe są typu mieszanego.

Ośrodkowy układ nerwowy musi mieć odpowiednią ochronę. Są 4 mechanizmy obronne.

     1.       Szkielet – mózgowie chroni mózgoczaszka, a rdzeń kręgowy chronią zrośnięte wyrostki kręgosłupa.

     2.       Opony mózgowo – rdzeniowe – ochraniają mózg od strony czaszki.

Opona naczyniowa zawdzięcza swoją nazwę bogatemu unaczynieniu. Z naczyniówki do mózgu przenikają substancje potrzebne dla mózgu.

    3.       Bariera krew – mózg – polega na tym, że z naczyń krwionośnych naczyniówki przenikają do mózgu tylko: woda glukoza i gazy oddechowe (tlen, CO­₂). Dla innych substancji które są we krwi ściany naczyń są nie przepuszczalne

    4.       Płyn mózgowo – rdzeniowy -  płyn mózgowo rdzeniowy tworzony jest w komorach mózgu. Komór mózgu jest cztery: 1 i 2 komora znajdują symetrycznie w kresomózgowiu, 3 komora jest w międzymózgowiu, a 4 w tyłomózgowiu. Przez śródmózgowie przebiega tzw. Rurociąg mózgu. W komórkach mózgu są komórki glejowe (glej nabłonkowy) i to on wydziela płyn mózgowo – rdzeniowy. Płyn płynie między oponą pajęcza i miękką, czyli w przestrzeni podpajęczynówkowej.

Punkcja – zabieg robiony, gdy podejrzewamy zakażenie, polega na wkuciu pomiędzy kręgi w kręgosłupie i pobraniu płynu mózgowo – rdzeniowego. Płyn ten pozostawia się na jałowej pożywce i hoduje się bakterie lub wyklucza chorobę.

Zadania komórek nerwowych:

·         Odbieranie bodźców

·         Analiza informacji

·         Przekazywanie informacji

Neurolemma – znajduje się na błonie komórkowej, jest najważniejsza.

W stanie spoczynku (stanie polaryzacji = stanie potencjału spoczynkowego) sód wnika do wnętrza komórki zgodnie z gradientem stężeń, a kationy potasowe do zewnątrz.

Stan polaryzacji utrzymuje się dzięki działaniu jonowej pompy sodowo – potasowej.

Jony przenikają zgodnie z gradientem stężeń, a zadaniem pompy jest cofanie jonów na ich pierwotne miejsce. Pompa działa wbrew gradientowi stężeń i dlatego używa energii z ATP. Jest to transport aktywny. Utrzymuje komórkę w stanie równowagi, a potencjał spoczynkowy między błoną zewnętrzną i wewnętrzną wynosi  -70 mV.

Gdy na komórkę zadziała bodziec może spowodować zatrzymanie pompy sodowo- potasowej. Żeby doszło do jej zatrzymania bodziec musi mieć odpowiednią siłę. Bodziec podprogowy – ma zbyt słabą siłę do zatrzymania pompy sodowo – potasowej. Bodziec progowy (ponad progowy) – ma siłę do zatrzymania pompy.

Bez względu na to czy bodziec był progowy, czy mocno ponad progowy zmiana polaryzacji błony ma taką samą wartość.

Depolaryzacja błony – stan potencjału czynnościowego o wartości + 40 mV.

Stan depolaryzacji nastąpił w jednym punkcie (tam gdzie zadziałał bodziec) i będzie przekazywany wzdłuż komórki nerwowej.

Przesuwająca się fala depolaryzacji wzdłuż komórki nerwowej to impuls nerwowy.

Za falą depolaryzacji następuje ponowna polaryzacja zwana repolaryzacją. Jest ona po to by komórka mogła odbierać następny bodziec.

Okres refrakcji – okres niewrażliwości komórki

Szybkość przepływu impulsu nerwowego:

·         Aksony nagie – przewodzą wolniej od 0,2 do 2 m/s

·         Aksony osłonkowe – przewodzą szybciej od 0,2 do 120 m/s

Impuls biegnie skokowo.

Przekazywanie impulsu na kolejną komórkę odbywa się w synapsach.

Synapsy dzielimy na:

- hamujące – w błonie postsynaptycznej nie dochodzi do repolaryzacji, a do jeszcze większej depolaryzacji zwanej hiperpolaryzacją.

- pobudzające – w błonie postsynaptycznej następnej komórki nerwowej musi dojść do depolaryzacji.

Odruchy

Odruch – automatyczna reakcja na bodziec

Wyróżniamy 2 typu reakcji odruchowych:

ODRUCHY BEZWARUNKOWE

- wrodzone

- zachodzą bez udziału świadomości, czyli mózgu i kory mózgowej.

- są trwałe i mimo nie powtarzania nie zanikają

- są to odruchy uwarunkowane genetycznie np. kichanie, cofanie palca od gorącego przedmiotu, odruch kolanowy.

ODRUCHY WARUNKOWE

- są nabywane w ciągu życia, czyli wyuczone

- są nietrwałe, czyli nie powtarzane zanikają

- w powstaniu tych odruchów uczestniczy mózg i kora mózgowa np. pisanie chodzenie.

Odruchy klasyczne – pracował nad nimi Iwan Pawłow. Odruch klasyczny działa, gdy na organizm działa się bodźcem pierwotnie obojętnym, później wzmacnia się bodziec pierwotnie obojętny bodźcem kluczowym. Jeśli w tej kolejności bodźce będą powtarzane wielokrotnie w mózgu nastąpi kojarzenie obu rodzajów bodźca i wystarczy zadziałać bodźcem pierwotnie obojętnym aby reakcja zadziałała.

Wyrobiony odruch warunkowy po raz drugi wyrabiany jest znacznie szybciej, bo po odruchów pozostaje ślad.

Odruchy instrumentalne – bodziec pierwotnie obojętny -- > reakcja -- > wzmocnienie w postaci nagrody

Każda reakcja odruchowa płynie po z góry ustalonych szlakach jest to łuk odruchowy.

Droga  dośrodkowa (od receptora) – droga aferentna

Droga odśrodkowa (do efektora) – droga eferentna

Całokształt odruchów warunkowych i bezwarunkowych to pierwszy układ sygnałowy wspólny dla człowieka i zwierząt. U ludzi jest drugi układ sygnałowy: myślenie, mowa, pismo.

Układ nerwowy autonomiczny

·         Współczulny (sympatyczny)

·         Przywspółczulny (parasympatyczny)

Autonomiczny – niezależny od nas

Obydwa układy działają antagonistycznie, jeśli jeden pobudza to drugi hamuje.

O układzie współczulnym mówimy układ szybkiego reagowania, a przywspółczulny ma funkcje zwalniania odwrotnie jest dla układu pokarmowego.

W układzie współczulnym mediatory synaptyczne to adrenalina i noradrenalina, a w układzie przywspółczulnym acetylocholina.

Układ autonomiczny pozwala organizmowi mobilizować się do działania w trudnych sytuacjach. Człowiek pod wpływem stresu ma być szybszy, sprawniejszy i pod wpływem tego układu krew odpływa z układu pokarmowego.