SKÓRA

Funkcje skóry:

    a)      Jest termoregulatorem (gruczoły potowe, włosy, mięsień przy włosowy, tkanka łączna podskórna)

    b)      Wymiana gazowa (z 2m² skóry mała część bierze w niej udział)

    c)       Ochronna (przed drobnoustrojami chorobotwórczymi – wirus wścieklizny, laseczka tężca, przed urazem mechanicznym)

    d)      Chroni przed utratą wody

    e)      Chroni przed szkodliwym promieniowaniem

    f)       Miejsce odbierania bodźców

    g)      Miejsce ważnych syntez chemicznych (witamina D, melanina)

Ludzka skóra jest 3 warstwowa, bo tworzą ją:

Naskórek – nabłonek płaski rogowaciejący

Rogowacieją (obumierają i systematycznie się złuszczają) warstwy górne, a warstwy dolne to warstwy twórcze których komórki ciągle się dzielą.

Wytworami  rogowaciejącego naskórka u człowieka są paznokcie i włosy.

Paznokcie – rogowe płytki powstające dla ochrony delikatnych opuszków palców.

Włos – część włosa w skórze to korzeń, a nad skórą łodyga; korzeń zakończony jest cebulką włosową, do niej wnika brodawka – w niej są nerwy i naczynia krwionośne. Każdy włos jest 2 warstwowy:

Każdy włos posiada własny mięsień przy włosowy niezależny od naszej woli (gdy jest zimno lub wystraszymy się stawiają włos w pozycji pionowej).

Żywa warstwa naskórka tworzy gruczoły: łojowe, potowe, wonne i mleczne.

·         Gruczoły wonne – tworzą substancje o charakterze feromonów.

·         Gruczoły mleczne – przekształcone gruczoły potowe; cewkowo – pęcherzykowe; apokrynowe; produkują mleko. Skład mleka: laktoza, wapń, białko kazeina, witaminy A, B, C, D, woda.

·         Gruczoły potowe – cewkowe merokrynowe; wydzieliną jest pot wyprowadzany na powierzchnie skóry. Skład potu: woda, NaCl, mocznik, amoniak i kwas moczowy. Pot parując ze skóry obniża temperaturę ciała. Gruczoły potowe wspomagają narządy wydalnicze.

·         Gruczoły łojowe – pęcherzykowe, holokrynowe; wydzielają łój do torebek włosowych, a w skład łoju wchodzą: kwasy tłuszczowe, cholesterol i woski. Nawilżają i natłuszczają włosy i skórę.

Jest miejscem syntez – witaminy D z ergosterolu i barwnika skóry- melaniny.

Skóra właściwa

Jest tkanką łączną – są w niej liczne włókna kolagenowe. Jest ukrwiona i unaczyniona w odróżnieniu od naskórka. W niej mieszczą się włosy, gruczoły, mięśnie gładkie.

Dreszcze – ich celem jest podwyższenie temperatury ciała.

W skórze właściwej mieszczą się receptory skórne: 

 - receptory zimna – ciałka Krauzego

- receptory ciepła – ciałka Rufiniego

- receptory dotyku -  ciałka Merkla i Meisnera

- receptory ucisku – ciałka Paciniego

Warstwa podskórna – tkanka łączna tłuszczowa, może mieć charakter skupień komórek tłuszczowych.

- ma funkcje magazynującą i termoregulacyjną.

Człowiek jest organizmem stałocieplnym. Ośrodki termoregulacji są w międzymózgowiu w podwzgórzu.

Linie papilarne – zawirowania tkanki łącznej skóry właściwej; pokryte naskórkiem; każdy człowiek ma inne i jest to cecha osobnicza. 

UKŁAD DOKREWNY

Jest to drugi układ koordynujący organizm.

Zbudowany jest z gruczołów, mówimy o nich dokrewne, endokrynowe (wydzielania wewnętrznego)

Wśród gruczołów dokrewnych są gruczoły podwójnego wydzielania: trzustka i gonady.

Gruczoły dokrewne zbudowane są z komórek które nastawione są na syntezę jakiejś wydzieliny:

·         Komórki wydzielające hormony peptydowe mają rozbudowaną siateczkę śródplazmatyczną szorstką i dużo rybosomów.

·         Komórki wydzielające hormony sterydowe mają rozbudowaną siateczkę śródplazmatyczną gładką.

Hormony tkankowe – wydzielane przez inne tkanki i narządy niż gruczoły dokrewne.

    1.       Gastryna:

·         pobudza komórki ściany żołądka do wydzielania pepsynogenu i z komórek okładzinowych wydzielenia kwasu solnego

·         podrażnia błonę śluzową żołądka i powoduje owrzodzenia

·         nadprodukcja gastryny prowadzi do nadkwasowości soku żołądkowego

·         nasila skurcze mięśni gładkich żołądka, jelita i pęcherzyka żółciowego

    2.       Enterogastron:

·         wydziela się, gdy pokarm wnika do dwunastnicy

·         jest antagonistą gastryny

·         hamuje wydzielanie soku żołądkowego

·         wydzielany przez śluzówkę dwunastnicy

·         hamuje perystaltykę żołądka

    3.       Sekretyna:

·         hormon regulujący pracę układu pokarmowego

·         wydzielany przez śluzówkę dwunastnicy

·         potęguje działanie cholecystokininy

·         zmniejsza wydzielanie kwasu solnego i gastryny

·         pobudza wydzielanie soku trzustkowego i jelitowego

·         hamuje skurcze żołądka i wzmaga napięcie zwieracza odźwiernika

    4.       Cholecystokinina:

·         działa na pęcherzyk żółciowy, wywołująć skurcze jego mięśniówki i wydzielanie żółci

·         pobudza trzustkę do wydzielania soku trzustkowego

    5.       Serotonina:

·         wytwarzana w płytkach krwi

·         powoduje zwężanie naczyń krwionośnych, przyczyniając się do hamowania krwawienia po zranieniu

·         w błonie śluzowej jelita pobudza perystaltykę jelit

·         w ośrodkowym układzie nerwowym działa, jako neuroprzekaźnik pobudzający

    6.       Erytropoetyna:

·         tworzona w nerkach

·         przyśpiesza powstawanie erutrocytów i powoduje, że są większe przy udziale witaminy B₁₂

·         pobudza enteropoezę w warunkach niedotlenienia nerek

    7.       Histamina:

·         powstaje w różnych narządach i tkankach

·         wpływa na zmiany ciśnienia krwi, które zwykle podwyższa

·         jest pośrednikiem w powstawaniu stanów zapalnych i reakcji uczuleniowych

·         pobudza wydzielanie kwasu solnego przez komórki okładzinowe ściany żołądka

·         rozszerza naczynia krwionośne

    8.       Prostoglandyny:

·         hormony sterydowe i pochodne nienasyconych kwasów tłuszczowych

·         powstają w komórkach całego organizmu w wyniku pobudzenia nerwowego lub hormonalnego oraz działania leków, głównie w skórze i płucach

·         ich działanie trwa krótko i działa wokół miejsca powstawania

·         zmniejszają resorpcję zwrotną wody i Na⁺ z moczu pierwotnego

·         hamują wydzielanie kwasu solnego i enzymów przez komórki ściany żołądka

·         pobudzają skurcze mięśni gładkich, przewodu pokarmowego i macicy (w czasie porodu)

Gruczoły dokrewne wydzielają hormony bezpośrednio do krwi i krew je transportuje, a wnika tylko do tej komórki która go rozpoznaje i posiada dla niego właściwy receptor.

Hormony sterydowe

Znakiem rozpoznawczym komórek do których wnikają hormony sterydowe jest umieszczenie receptora w cytoplazmie. Dzieje się tak, bo sterydy to małe cząsteczki które łatwo przenikają przez błonę białkowo – lipidową. W cytoplazmie komórki hormon łączy się z receptorem i powstaje kompleks hormon – receptor. Kompleks wnika do jądra i uruchamia ekspresję jakiegoś genu (ekspresja genu – ujawnienie jakiegoś genu (synteza jakiegoś białka)).

- hormony płciowe męskie (testosteron) i żeńskie (estrogen i progesteron) – prostoglandy.

- hormony kory nadnerczy (aldosteron i inne mineralokortykoidy, kortyzol i inne glikokortykoidy)

Hormony peptydowe i pochodne aminokwasów.

Dla nich receptor znajduje się w błonie komórkowej. Peptydy to cząsteczki duże nie przenikające przez błony białkowo – lipidowe wobec tego hormon jest już rozpoznawany  w błonie komórkowej i powstaje kompleks hormon – receptor. Kompleks zostaje wprowadzony do cytoplazmy. W tym przypadku kompleks nie wnika do jądra, a uruchamia ciąg reakcji cytoplazmatycznych (metabolicznych).

- hormony przysadki mózgowej – LH (luteinizujący), FSH (folikulotropowy), PRL (prolaktyna), GH (somatotropina, hormon wzroku), ACTH (adenokortykotropina), TSH (treatropina), MSH (melanotropina) – płat przedni

Płat tylny przysadki nie wydziela hormonów, a gromadzi ADH antydiuretyczny (wozopresyne) i OT – oksytocyna.

- hormony trzustki – insulina i glukagon

- hormony rdzenia nadnerczy – adrenalina i noradrenalina

- hormony tarczycy – tyroksyna i trójjodotyronina

Poziom hormonów we krwi jest regulowany na 3 sposoby: 

    1.       Pobudzanie nerwowe – dotyczy rdzenia nadnerczy; pobudzony jest drogą nerwową przez podwzgórze, bo hormony tego gruczołu muszą szybko znaleźć się we krwi.

    2.       Regulacja metaboliczna – polega na tym, że wysoki poziom jakiegoś hormonu pobudza określone przemiany metaboliczne, a wysokie tempo tych przemian uruchamia wydzielanie hormonu o działaniu przeciwstawnym np. insulina - glukagon; kalcytonina – parathormon.

    3.       Regulacja przez kierowniczą rolę przysadki mózgowej

Homeostaza – zdolność do utrzymania równowagi w każdym układzie i każdym narządzie, nie tylko równowagi chemicznej. 

UKŁAD NERWOWY

Układ nerwowy scala i łączy wszystkie inne układy.

Na układ nerwowy składają się układ autonomiczny i układ somatyczny.

Somatyczny układ nerwowy decyduje o naszym funkcjonowaniu.

Ośrodkowy układ nerwowy stanowią mózgowie i rdzeń kręgowy.

Mózgowie dzieli się na:

·         Mózg – kresomózgowie i międzymózgowie

·         Pień mózgu – śródmózgowie, móżdżek, most, rdzeń przedłużony

Kresomózgowie – I część mózgu, składa się z 2 półkul połączonych spoidłem wielkim. W kresomózgowiu wyróżniamy istotę białą (wewnątrz) i istotę szarą (zewnątrz).

·         Istota szara – perikariony z dendrytami, bo komórki nerwowe są szare.

·         Istota biała – oksony (neurocyty), a jest to istota biała, bo biały kolor nadają im osłonki na ich powierzchni.

W rdzeniu kręgowym układ tych 2 substancji jest odwrotny: istota szara jest wewnątrz, a istota biała zewnątrz. Istota szara układa się w rdzeniu kręgowym w formę litery H lub motyla, a wokół są wypustki

Powierzchnia mózgu pokryta jest korą mózgową która jest pofałdowana i mieszczą się w niej 4 płaty:

Płaty mieszczą w sobie ważne ośrodki mózgowe:

·         Płat czołowy

- ośrodki ruchowe np. pisarski ręki, ruchowy mowy

- ośrodki kojarzeniowe

- ośrodki węchowe

·         Płaty skroniowe

- ośrodki słuchu

·         Płat ciemieniowy

- ośrodki czuciowe

·         Płat potyliczny

- ośrodki wzroku

- ośrodki wzrokowe mowy

·         Na styku płatów ciemieniowego, skroniowych i potylicznego mieści się nadrzędny ośrodek mowy w związku z tym jego uszkodzenie powoduje, że wszystkie inne ośrodki związane z mową stają się nie potrzebne.

Międzymózgowie – składają się na nią wzgórze, podwzgórze, przysadka i szyszynka. Kieruje funkcjami wegetatywnymi.

Podwzgórze – zawiera ośrodki głodu, sytości, pragnienia, rozrodczy, termoregulacyjny.

Przysadka mózgowa – podlegają jej liczne gruczoły dokrewne

Szyszynka – zawiera ośrodki dojrzewania płciowego, tworzy melatoninę.

Pień mózgu:

·         Śródmózgowie  -mała część pnia mózgu – mieszczą się w nim ośrodki odruchów ocznych. Śródmózgowie to splot nerwów doprowadzających do mózgu i odprowadzających.

·         Móżdżek – składa się z 2 półkul, pokryty jest kora móżdżku. Móżdżek zawiera ośrodki koordynacji, równowagi i napięcia mięśniowego.

·         Most – ważna część, bo krzyżują się w nim nerwy prawej i lewej półkuli mózgu. Nazywany jest mostem Warola. W tej części nerwy przechodzą z prawej strony na lewą.

·         Rdzeń przedłużony (zamózgowie)  - siedlisko ośrodków które kierują pracą ważnych narządów wewnętrznych np. oddechowy, pracy serca, wymiotów, naczynioruchowy.

Rdzeń przedłużony bez wyraźnej granicy przechodzi w rdzeń kręgowy.

Rdzeń kręgowy – odchodzą od niego nerwy które unerwiają tułów i kończyny. Istota szara tworzy literę H lub motyla. W rdzeniu kręgowym mieszczą się ośrodki odruchów.

Układ obwodowy

·         Rozrzucone w całym organizmie zwoje nerwowe

Zwoje nerwowe – skupiska ciała komórek nerwowych poza ośrodkowym układem nerwowym. Takie sama skupienia ciała komórek nerwowych w mózgu i rdzeniu kręgowym to ośrodki nerwowe.

·         Nerwy czaszkowe i mózgowe

Nerw – skupisko aksonów otoczone dla ochrony tkanką łączną.

Nerwów mózgowych jest 12 par obsługują głowę i szyję. W śród nich wyróżniamy: czuciowe, ruchowe i mieszane.

Czuciowe – doprowadzają impuls nerwowy od receptora do mózgu: 1 para – nerwy węchowe; 2 para – nerwy wzrokowe; 8 para – nerwy słuchowe.

Ruchowe – przewodzą impulsy od mózgu do efektora np. 3 para – nerw okoruchowy; 7 para – nerw twarzowy

Nerwy mieszane – przewodzą impulsy od mózgu i do mózgu np. 1- para – nerwy błędne (jedyny nerw który unerwia narządy wewnętrzne)

Nerwów rdzeniowych jest 31 par. Unerwiają tułów i kończyny. Wszystkie nerwy rdzeniowe są typu mieszanego.

Ośrodkowy układ nerwowy musi mieć odpowiednią ochronę. Są 4 mechanizmy obronne.

     1.       Szkielet – mózgowie chroni mózgoczaszka, a rdzeń kręgowy chronią zrośnięte wyrostki kręgosłupa.

     2.       Opony mózgowo – rdzeniowe – ochraniają mózg od strony czaszki.

Opona naczyniowa zawdzięcza swoją nazwę bogatemu unaczynieniu. Z naczyniówki do mózgu przenikają substancje potrzebne dla mózgu.

    3.       Bariera krew – mózg – polega na tym, że z naczyń krwionośnych naczyniówki przenikają do mózgu tylko: woda glukoza i gazy oddechowe (tlen, CO­₂). Dla innych substancji które są we krwi ściany naczyń są nie przepuszczalne

    4.       Płyn mózgowo – rdzeniowy -  płyn mózgowo rdzeniowy tworzony jest w komorach mózgu. Komór mózgu jest cztery: 1 i 2 komora znajdują symetrycznie w kresomózgowiu, 3 komora jest w międzymózgowiu, a 4 w tyłomózgowiu. Przez śródmózgowie przebiega tzw. Rurociąg mózgu. W komórkach mózgu są komórki glejowe (glej nabłonkowy) i to on wydziela płyn mózgowo – rdzeniowy. Płyn płynie między oponą pajęcza i miękką, czyli w przestrzeni podpajęczynówkowej.

Punkcja – zabieg robiony, gdy podejrzewamy zakażenie, polega na wkuciu pomiędzy kręgi w kręgosłupie i pobraniu płynu mózgowo – rdzeniowego. Płyn ten pozostawia się na jałowej pożywce i hoduje się bakterie lub wyklucza chorobę.

Zadania komórek nerwowych:

·         Odbieranie bodźców

·         Analiza informacji

·         Przekazywanie informacji

Neurolemma – znajduje się na błonie komórkowej, jest najważniejsza.

W stanie spoczynku (stanie polaryzacji = stanie potencjału spoczynkowego) sód wnika do wnętrza komórki zgodnie z gradientem stężeń, a kationy potasowe do zewnątrz.

Stan polaryzacji utrzymuje się dzięki działaniu jonowej pompy sodowo – potasowej.

Jony przenikają zgodnie z gradientem stężeń, a zadaniem pompy jest cofanie jonów na ich pierwotne miejsce. Pompa działa wbrew gradientowi stężeń i dlatego używa energii z ATP. Jest to transport aktywny. Utrzymuje komórkę w stanie równowagi, a potencjał spoczynkowy między błoną zewnętrzną i wewnętrzną wynosi  -70 mV.

Gdy na komórkę zadziała bodziec może spowodować zatrzymanie pompy sodowo- potasowej. Żeby doszło do jej zatrzymania bodziec musi mieć odpowiednią siłę. Bodziec podprogowy – ma zbyt słabą siłę do zatrzymania pompy sodowo – potasowej. Bodziec progowy (ponad progowy) – ma siłę do zatrzymania pompy.

Bez względu na to czy bodziec był progowy, czy mocno ponad progowy zmiana polaryzacji błony ma taką samą wartość.

Depolaryzacja błony – stan potencjału czynnościowego o wartości + 40 mV.

Stan depolaryzacji nastąpił w jednym punkcie (tam gdzie zadziałał bodziec) i będzie przekazywany wzdłuż komórki nerwowej.

Przesuwająca się fala depolaryzacji wzdłuż komórki nerwowej to impuls nerwowy.

Za falą depolaryzacji następuje ponowna polaryzacja zwana repolaryzacją. Jest ona po to by komórka mogła odbierać następny bodziec.

Okres refrakcji – okres niewrażliwości komórki

Szybkość przepływu impulsu nerwowego:

·         Aksony nagie – przewodzą wolniej od 0,2 do 2 m/s

·         Aksony osłonkowe – przewodzą szybciej od 0,2 do 120 m/s

Impuls biegnie skokowo.

Przekazywanie impulsu na kolejną komórkę odbywa się w synapsach.

Synapsy dzielimy na:

- hamujące – w błonie postsynaptycznej nie dochodzi do repolaryzacji, a do jeszcze większej depolaryzacji zwanej hiperpolaryzacją.

- pobudzające – w błonie postsynaptycznej następnej komórki nerwowej musi dojść do depolaryzacji.

Odruchy

Odruch – automatyczna reakcja na bodziec

Wyróżniamy 2 typu reakcji odruchowych:

ODRUCHY BEZWARUNKOWE

- wrodzone

- zachodzą bez udziału świadomości, czyli mózgu i kory mózgowej.

- są trwałe i mimo nie powtarzania nie zanikają

- są to odruchy uwarunkowane genetycznie np. kichanie, cofanie palca od gorącego przedmiotu, odruch kolanowy.

ODRUCHY WARUNKOWE

- są nabywane w ciągu życia, czyli wyuczone

- są nietrwałe, czyli nie powtarzane zanikają

- w powstaniu tych odruchów uczestniczy mózg i kora mózgowa np. pisanie chodzenie.

Odruchy klasyczne – pracował nad nimi Iwan Pawłow. Odruch klasyczny działa, gdy na organizm działa się bodźcem pierwotnie obojętnym, później wzmacnia się bodziec pierwotnie obojętny bodźcem kluczowym. Jeśli w tej kolejności bodźce będą powtarzane wielokrotnie w mózgu nastąpi kojarzenie obu rodzajów bodźca i wystarczy zadziałać bodźcem pierwotnie obojętnym aby reakcja zadziałała.

Wyrobiony odruch warunkowy po raz drugi wyrabiany jest znacznie szybciej, bo po odruchów pozostaje ślad.

Odruchy instrumentalne – bodziec pierwotnie obojętny -- > reakcja -- > wzmocnienie w postaci nagrody

Każda reakcja odruchowa płynie po z góry ustalonych szlakach jest to łuk odruchowy.

Droga  dośrodkowa (od receptora) – droga aferentna

Droga odśrodkowa (do efektora) – droga eferentna

Całokształt odruchów warunkowych i bezwarunkowych to pierwszy układ sygnałowy wspólny dla człowieka i zwierząt. U ludzi jest drugi układ sygnałowy: myślenie, mowa, pismo.

Układ nerwowy autonomiczny

·         Współczulny (sympatyczny)

·         Przywspółczulny (parasympatyczny)

Autonomiczny – niezależny od nas

Obydwa układy działają antagonistycznie, jeśli jeden pobudza to drugi hamuje.

O układzie współczulnym mówimy układ szybkiego reagowania, a przywspółczulny ma funkcje zwalniania odwrotnie jest dla układu pokarmowego.

W układzie współczulnym mediatory synaptyczne to adrenalina i noradrenalina, a w układzie przywspółczulnym acetylocholina.

Układ autonomiczny pozwala organizmowi mobilizować się do działania w trudnych sytuacjach. Człowiek pod wpływem stresu ma być szybszy, sprawniejszy i pod wpływem tego układu krew odpływa z układu pokarmowego. 

BUDOWA UCHA

Ucho to narząd słuchu i równowagi

Składa się z:

·         UCHO ZEWNĘTRZNE

- małżowina uszna (z tkanki chrzęstnej sprężystej)

- przewód słuchowy zewnętrzny

Zadaniem ucha zewnętrznego jest wprowadzenie do ucha dźwięku w słupie powietrza.

W kanale słuchowym zewnętrznym są gruczoły woskowinowe i włoski (zabezpieczają przed wnikaniem do ucha zanieczyszczeń).

Gruczoły woskowe produkują woskowinę (natłuszcza i nawilża błonę bębenkową )

·         UCHO ŚRODKOWE

Zaczyna się błoną bębenkową następnie jama bębenkowa z wewnątrz położonymi kosteczkami słuchowymi -  młoteczek przymocowany do błony bębenkowej, kowadełko, strzemiączko.

Do ucha środkowego należy również trąbka słuchowa (trąbka Eustachiusza).

Trąbka Eustachiusza – kanalik który biegnie od ucha środkowego do gardła i jej zadaniem jest wyrównywanie ciśnienia po obu stronach błony bębenkowej; przenoszą się przez nią również infekcje z gardła do ucha.

Błona bębenkowa – krążek błony o średnicy około 1 cm. Szczelnie zamyka wejście do ucha środkowego. Jej grubość nie przekracza 2mm. 

Kosteczki słuchowe zaliczone są do kości szkieletowych. Połączone są ze sobą stawowo. Zadania kosteczek słuchowych:

    1.       Przenoszą drgania błony bębenkowej do ucha wewnętrznego

    2.       Wzmacniają drgania nawet kilkanaście razy.

·         UCHO WEWNĘTRZNE

- błędnik – mieści się nim narząd równowagi

- ślimak – mieści się w nim narząd słuchu

Błędnik i ślimak to podwójne kanały, czyli od zewnątrz kostne od wnętrza błoniaste. Kanały wypełnione są 2 cieczami:

·         W kanale kostnym jest przychłonka (perylimfa)

·         W kanale błoniastym jest śródchłonka (endolimfa)

Ślimak – nazwę zawdzięcza ślimakowatemu skręceniu. W ślimaku są 3 kanały: ślimakowy, bębenkowy, przedsionkowy.

W kanale ślimakowym ślimaka mieści się właściwy narząd słuchu nosi on nazwę narząd spiralny, czyli narząd Cortiego – urzęsiona powierzchnia wrażliwa na drgania śródchłonka (endolimfy).

Błędnik – na błędnik składają się 3 półkoliste kanały oraz przedsionek.

W przedsionku błędnika znajdują się: łagiewka i woreczek. W nich mieści twór galaretowaty tzw. Osklepek.

Osklepek – galaretowaty wzgórek którego powierzchnia usiana jest mineralnymi tworami otolitami. Od otolitów Ochodza komórki nerwowe z aksonami. 

W zależności od położenia głowy następuje ucisk na pewne grupy otolitów. Informacje odbierają aksony które przewodzą ją do 8 pary nerwów mózgowych.

Słuch

Dźwięk w słupie powietrza wchodzi do ucha przez kanał słuchowy zewnętrzny. Wprawia w drgania błonę bębenkową ta wprawia w drgania kosteczki  słuchowe które przenoszą drgania i kilka razy je wzmacniają. Strzemiączko owalna podstawą zamyka okienko owalne błędnika, a podstawa strzemiączka wprawia w drgania endolimfę wypełniającą ślimak. Drgająca endolimfa podrażnia narząd spiralny Cortiego. Informacje o dźwięku są odprowadzane do mózgu nerwem słuchowo – równoważnym. Ośrodki słuchowe są w płatach skroniowych kory mózgowej, a ośrodki równowagi w móżdżku.

Ludzkie ucho jest wrażliwe na drgania o częstotliwości 16Hz – 20 kHz.

Siła dźwięku dopuszczalna dla ucha nie powinna przekraczać 140dB.

Nie ma chorób słuchu są tylko mechaniczne uszkodzenia np. rozerwana błona bębenkowa (ma tendencje do regeneracji), może dojść do rozerwania ciągłości kosteczek słuchowych.

INNE NARZĄDY ZMYSŁÓW CZŁOWIEKA

·         Receptory skórne

- receptory zimna – ciałka Krauzego

- receptory ciepła – ciałka Rufiniego

- receptory dotyku -  ciałka Merkla i Meisnera

- receptory ucisku – ciałka Paciniego

·         Pola węchowe w małżowinach nosowych

·         Kubki smakowe na języku i jamie ustnej

Ból odbierany jest przez uszkodzone bądź obnażone zakończenia komórek nerwowych. 

BUDOWA OKA

Aparat ruchowy – stanowią go mięsnie proste i mięsnie skośne poruszające gałką oka.

Zez – nieprawidłowość aparatu ruchowego oka; jeden z mięśni jest zbyt długi.

Aparat ochronny stanowią:

·         Powieki

- chronią gałkę oczną przed wysychaniem

- chronią mechanicznie

- rozprowadzają łzy

·         Brwi – zabezpieczają spływanie potu do oka

·         Rzęsy

·         Oczodoły – zagłębienie w twarzoczaszce wysłane warstwą tkanki tłuszczowej

·         Spojówka – błona która pokrywa jednym płatem wewnętrzną stronę powieki i przód gałki ocznej. Jest to błona bardzo wrażliwa.

·         Narząd łzowy – składa się z gruczołu u kanału łzowego. Produkuje łzy – około 30 mil/dobę. W stanach emocjonalnych tworzy więcej łez.

Składniki łez: woda, lizozym, NaCl

Gałka oczna

- ma kształt kuli z wypukłym przodem jak szkiełko zegarka

- średnica gałki ocznej 2,4 – 2,5 cm.

Oko to narząd o największym uwodnieniu, woda stanowi w nim 98%.

O zewnątrz oko pokrywają 3 błony:

Twardówka – błona z tkanki łącznej włóknistej, z przodu przezroczysta w nosi nazwę rogówka. Z tyłu jest biała o nazywana jest białkówką. Twardówka to element aparatu wzrokowego.

Naczyniówka – jest bogato unaczyniona, ma czerwony kolor. Wyposażona w tlen komórki błon siatkówki i twardówki.

Tęczówka – przednia część naczyniówki. Jest to krążek o średnicy około 1cm z otworem w środku.

Adaptacja – zdolność zwiększania i zmniejszania źrenicy:

·         Przy małym natężeniu światła – zwiększa się

·         Przy dużym natężeniu światła – zmniejsza się

Barwa tęczówki uwarunkowana jest genetycznie. Jeśli barwnik jest tylko w pierwszej warstwie tęczówki oko jest niebieskie. Jeśli barwniki są w obu warstwach tęczówki ma ona inny kolor.

Albinizm – niezdolność do tworzenia barwnika, organizm taki ma czerwone oczy, bo widać naczynia.

Do naczyniówki należy również ciałko rzęskowe. Jest to przede wszystkim mięsień rzęskowy (mięsień gładki). Mięsień ten połączony jest z soczewką oka i odpowiada za akomodacje.

Akomodacja – zmiana kształtu soczewki w zależności od odległości obrazu od oka.

Siatkówka – jest najważniejsza, bo na niej znajdują się właściwe receptory oka, czyli czopki i pręciki.

Czopki – 5-6 mln na siatkówce. Skupione są w jednym miejscu siatkówki – w plamce żółtej. Plamka żółta to miejsce najlepszego widzenia, w niej powinien powstawać obraz. Czopki są aktywne przy dobrym świetle. W czopkach jest rodopsyna która pozwala na widzenie szczegółów i obrazu barwnego. Każda grupa czopków odpowiada za inną barwę.

Daltonizm – zaburzenia w funkcjonowaniu niektórych czopków, czyli niezdolność do odróżnienia barwy zielonej i czerwonej.

Pręciki – położone wokół plamki żółtej; jest ich od 70 do 120 mln . W pręcikach jest rodopsyna, czyli purpura wzrokowa – dzięki niej pręciki są aktywne przy małym świetle i pozwalają na widzenie obrazów czarno – białych i konturów obrazów.

Pod wpływem światła rodopsyna rozpada się na opsyne i retinen – czopki nie są aktywne. Gdy następuje nos następuje resynteza rodopsyny, ale Musą być spełnione warunki: ciemność i retinol (witamina A).

Na siatkówce oka jest plamka ślepa – jest to punkt na siatkówce oka z której biegnie nerw wzrokowy do mózgu.

Wnętrze oka wypełnia ciałko szkliste.

W oku znajdują się2 komory tylna i przednia:

·         Komora przednia – między rogówką i tęczówką

·         Komora tylna – szczelina między tęczówką i soczewką

Obydwie komory wypełnia ciecz wodnista.

Aparat optyczny oka to te elementy które załamują światło: rogówka, soczewka, ciałko szkliste.

W zdrowym oku powinno być tak załamane światło by obraz powstała w plamce żółtej.

Na siatkówce powstaje obraz: odwrócony, pomniejszony, rzeczywisty

Informacje o obrazie przewodzi nerw wzrokowy – jest to druga para nerwów mózgowych. Ośrodki wzroku mieszczą się w płacie potylicznym kory mózgowej. Ośrodki odruchów ocznych mieszczą się w śródmózgowiu.

Wady wzroku – zaburzenia powodujące powstawanie obrazu w innym miejscu niż na siatkówce.

Krótkowzroczność – choroba oczu młodych; gałka oczna w płaszczyźnie przednio – tylnej za długa i obraz powstaje przed siatkówką. Korekta: soczewa dwuwklęsła rozpraszająca.

Dalekowzroczność – choroba oczu starszych; gałka oczna zmniejsza się i obraz powstaje za siatkówką. Do korekty służą soczewki dwuwypukłe, skupiające.

Astygmatyzm (niezborność) – zniekształcenie elementu oka, najczęściej spowodowany złym kształtem soczewki, rogówki lub całego oka. Promienie skupiają się w kilku miejscach siatkówki. Korekta: soczewki cylindryczne.

Choroby oczu:

·         Daltonizm – częściej chorują na nią mężczyźni

·         Jaskra – nie jest choroba genetyczną; zbyt wysoki ciśnienie w gałkach ocznych w starszym wieku kończy się ślepotą.

·         Zaćma – polega na mętnieniu soczewki, bo odkładają się w niej kationy wapnia. Leczy się ją operacyjnie wymieniając soczewkę na syntetyczną.

Oko człowieka zdolne jest do podwójnej akomodacji:

    1.       Zmiana kształtu soczewki

    2.       Zmiana odległości soczewki od siatkówki

U człowieka wzrok jest ważniejszym zmysłem niż węch i słuch. 

UKŁAD RUCHU

Rodzaje kości w szkielecie człowieka:

·         Kości  długie – ramienna, łokciowa, promieniowa, udowa, piszczelowa, strzałkowa.

·         Kości płaskie – zbudowane z kości gąbczastej np. łopatki, kość czołowa, skroniowa, ciemieniowa, biodrowa

·         Kości różnokształtne – kość krzyżowa, kręgi, żuchwa, kości podniebienne

·         Kości krótkie – kości nadgarstka, stępu

Sposoby połączenia kości:

·         Połączenia na stałe (nieruchome)

- szwy – połączenia mocne, ale ciężkie w mózgoczaszce dla ochrony mózgu

- zrosty (kościozrosty i chrząstkozrosty)np. kości nosowe, żebra, spojenie łonowe

·         Połączenia ruchome stawy

Rodzaje stawów:

Stawy dzielimy ze względu na zakres ruchomości

·         Wieloosiowe np. kuliste (panewkowe)- pozwalają na ruchomość w wielu płaszczyznach np. barkowy, biodrowy

·         Dwuosiowe np. siodełkowe – pozwalają na ruchomość w 2 płaszczyznach np. nadgarstkowo śródręczny kciuka

·         Jednoosiowe np.

- staw obrotowy – pomiędzy I i II kręgiem (pomiędzy dźwigaczem i obrotnikiem)

- staw zawiasowy – łokciowy i kolanowy

Szkielet osiowy – czaszka, kręgosłup, klatka piersiowa

Czaszka
Mózgoczaszka (dominuje)	Trzewioczaszka
·         Kość czołowa ·         2 kości ciemieniowe ·         2 kości skroniowe ·         Kość potyliczna ·         Kość klinowa	·         2 kości nosowe połączone zrostem na grzbiecie ·         Kości podniebienne ·         Kości łzowe w oczodołach ·         Żuchwa ·         Kości jarzmowe (policzkowe) ·         Kości szczękowe

  Funkcje czaszki:

·         Mózgoczaszka chroni mózg

·         Żuchwa uczestniczy w mowie, rozdrabnianiu pokarmu

·         Ochrona narządów zmysłu

Czaszka łączy się z kręgosłupem kością potyliczną z 1 kręgiem oraz 2 kłykciami potylicznymi.

Kręgosłup – składa się z 33-34 kręgów

     1.       Odcinek szyjny – 7

     2.       Odcinek piersiowy – 12

     3.       Odcinek lędźwiowy – 5

     4.       Odcinek krzyżowy – 5

     5.       Odcinek guziczny – 4/5

Kręgi krzyżowe i guziczne są zrośnięte

Pojedynczy krąg:

·         Trzon kręgu z kości gąbczastej

·         Wyrostki poprzeczne

·         Wyrostek kolczysty

Zrośnięte wyrostki tworzą otwór kręgowy, otwory kręgowe tworzą kanał kręgowy w którym biegnie rdzeń kręgowy.

Wyrostki są przyczepem dla mięśni i więzadeł, ochroną dla nerwów i naczyń krwionośnych.

·         Kręgi piersiowe rozpoznajemy po dołkach stawowych dla żeber.

·         Kręgi lędźwiowe rozpoznajemy po największych trzonach.

Pomiędzy trzonami kręgów są dyski (chrząstki międzykręgowe) zbudowane z chrząstki włóknistej.

Dyskopatia – wysunięcie dysku

Kręgosłup człowieka chodzącego przyjmuję formę litery S. Kształt ten pozwala na amortyzacje wstrząsów oraz na utrzymanie większych ciężarów.

Wady postawy:

·         Skolioza – boczne skrzywienie kręgosłupa

·         Lordoza – część lędźwiowa wygięta jest nadmiernie do przodu

·         Kifoza – nadmierne odchylenie części piersiowej ku tyłowi (garb)

Szkielet klatki piersiowej:

Mostek i żebra – kości płaskie

Mostek składa się z 3 części:

·         Rękojeść

·         Trzon

·         Wyrostek mieczykowaty

Żeber jest 12 par:

7 par – prawdziwe – połączone chrząstką szklistą z mostkiem

3 pary – rzekome – przymocowane chrząstką do ostatnich prawdziwych

2 pary – wolne – nie przymocowane do niczego; są ochroną dla nerek

Klatka piersiowa pełni rolę ochronną dla płuc i serca, bierze udział we wdechu i wydechu.

Szkielet obręczy barkowej:

·         2 obojczyki

·         2 łopatki

Jest to zamocowanie dla kończyn górnych, bo w łopatce jest panewka stawu barkowego. Staw jest kulisty, gdy jedna kość tworzy panewkę, a druga wchodzi w nią główką.

Kończyna górna:

- ramieniowa

- promieniowa (przy kciuku)

- łokciowa

- nadgarstka

- kości śródręcza 

- paliczki – 14

Szkielet obręczy miednicowej:

·         Kości biodrowe

·         Kości kulszowe

·         Kości łonowe (łączy je spojenie łonowe z chrząstki włóknistej)

Na styku kości biodrowej, łonowej i kulszowej jest panewka stawu biodrowego.

Kończyna dolna:

- udowa

- piszczelowa

- strzałkowa

- stępu

- śródstopia

- paliczków

MIĘŚNIE

Mięśnie to czynny układ ruchu. Tkanka mięśniowa powstaje z mezodermy. Mięśni jest około 450.

Mięsnie ze względu na kształt dzielimy na:

·         Okrężne np. oka, ust

·         Krótkie np. mięśnie mimiczne twarzy

·         Długie np. mięśnie kończyn np. biceps, triceps

·         Płaskie np. pośladkowe, brzucha

·          Szerokie np. mięśnie pleców

Typowy mięsień składa się z brzuśca i ścięgna.

Bywa, że brzuśce występują w większej ilości i jeśli mięsień jest 2 lub 3 brzuścowy ma również 2 lub 3 ścięgna.

Ścięgna – twory z tkanki łącznej włóknistej mocujące mięsnie do kości.

Jednostką motoryczną mięśnia są pojedyncze włókna mięśniowe unerwione przez pojedynczy neuron, czyli 1 komórkę nerwową.

Pomiędzy mięśniem i komórką nerwową powstaje synapsa mięśniowo – nerwowa. Synaptorem jest tu acetylocholina.    

Za skurcze mięśnia odpowiadają serkomery (twory bardzo małe)

Linie Z – błony do których przymocowują się włókna aktyny

Prążek A – prążek zbudowany z filamentów anizotropowych załamujących 2 razy światło.

Prążek I – prążek zbudowany z filamentów (włókienek) izotropowych 1 załamujących światło.

Prążek H – część prążka A, gdzie między włóknami miozynowymi nie ma aktyny.

Skurcz mięśnia – jest to skracanie długości serka merów, do tej czynności potrzebne są:

    1.       Energia z ATP

    2.       Kationy wapnia – podczas skurczu uwalniane z siateczki śródplazmatycznej (sarkoplazmatycznej).  

Na grubszych włóknach miozynowych są charakterystyczne główki. Główki te przy pomocy ATP przymocowują się do filamentów aktynowych. Potrzebne jest do tego ATP i wapń. Główki wykonują ruch jak ruch wioseł w związku z czym filamenty aktynowe wciągane są pomiędzy miozynowe i serkomer się skraca (skraca się prążek H).

Skurcz może być:

Izotoniczny – tonus (napięcie) – napięcie się nie zmienia, a zmienia się długość mięśnia np. zginanie ręki.

Izometryczny – zmienia się napięcie, a długość pozostaje niezmieniona.

Źródła energii do skurczu mięśni:

    1.       Zapas ATP (energii) – ułamek sekundy                                                                                                                              ATP -- >miozyna w obecności jonów Ca²⁺ -- >ADP + Pi + energia

    2.       Fosfokreatyna – zmodyfikowany aminokwas który posiada wiązanie wysokoenergetyczne i pozwala szybko doładować ATP  - 2-4 sekundy                                                                                                     fosfokreatyna + ADP -- > kreatyna + ATP 

    3.       Oddychanie tlenowe – glikoliza  2-3 sekundy                                                                                                                glukoza + ADP + Pi -- >pirogronian + ATP

    4.       Dalsze etapy oddychania tlenowego – kilkanaście minut                                                                              pirogronian + ADP + Pi + O₂ -- > CO₂ + H₂O + ATP

    5.       Glikogen rozkładany do glukozy zgromadzony w mięśniach  -25- 40 minut                                              glikogen +H₂O -- > glukoza

    6.       Rozkład tłuszczy – nawet do kilkudziesięciu godzin  tłuszcze + H₂O -- > glicerol + kwasy tłuszczowe

Mięśnie pracujące zbyt długo nie nadążają z dostarczeniem tlenu i następuje oddychanie beztlenowe.

3a. zachodzi glikoliza i redukcja do kwasu mlekowego. Kwas mlekowy płynie z krwią do wątroby (glikoneogeneza)

Glukoza + ADP + Pi -- > kwas mlekowy + ATP

Mięśnie działaj antagonistycznie:

·         Zginacz – prostownik

·         Przywodziciel – odwodziciel

Rola rozgrzewki przed intensywnymi ćwiczeniami fizycznymi

    a)      Etapy rozgrzewki

- rozgrzewka wstępna – bieg, rower 

- rozgrzewka właściwa – rozgrzewamy stawy

- stratching – rozciąganie

Klasyfikacja rodzajów dopingu:

      a)   Ze względu na główny cel dopingu

- siłowy

- wytrzymałościowy

- stymulujący

b) Ze względu na stosowane środki

- farmakologiczny

- fizjologiczny

- genetyczny

KLASYFIKACJA RECEPTORÓW

Ze względu na rodzaj odbieranej energii:

I.                    Chemoreceptory np. smak, węch

II.                  Termoreceptory np. receptory zimna i ciepła w skórze

III.                Fotoreceptory np. czopki i pręciki na siatkówce oka.

IV.                Mechanoreceptory np. ucho, receptory dotyku i ucisku w skórze

Ze względu na stopień komplikacji budowy receptora:

I.                    Jednokomórkowe – receptory w nabłonku bezkręgowców

II.                  Skupienie komórek czuciowych – kubek smakowy, pola węchowe w małżowinach nosowych

III.                Narządy zmysłów – ucho, oko, język

Ze względu na miejsce skąd odbierany jest bodziec:

I.                    Eksteroreceptory – odbiorniki bodźców z zewnątrz ciała

II.                  Interoreceptory – odbiorniki bodźców z wnętrza ciała

·         Proprioreceptory – odbierają bodźce z układu ruchu z kości, stawów, mięsni, ścięgien

·         Wiscoreceptory – odbierają bodźce z narządów wewnętrznych np. wątroby, żołądka

·         Angioreceptory – odbierają bodźce z układu krążenia

Ze względu na konieczność lub brak bezpośredniego kontaktu bodźca z receptorem:

I.                    Telereceptory – odbiorniki niewymagające kontaktu z bodźcem np. wzrok, węch.

II.                  Kontaktoreceptory – wymagają bezpośredniego kontaktu bodźca z receptorem.